"Lapidarium IV"

Lapidarium IV składa się z krótkich, czasem liczących zaledwie linijkę, tekstów, uwag, wypisów sporządzonych przez Ryszarda Kapuścińskiego w czasie jego długiego i bujnego życia. Wiele z nich powstało w czasie pracy autora nad poszczególnymi książkami, ale z wielu powodów nie znalazło w nich miejsca. Niektóre zaś sporządzono ad hoc, bez wyraźnej przyczyny, ot, coś wpadło autorowi do głowy, zapisał. Nie pasowało nigdzie na stałe, ale było dobre, mądre, piękne – należało to zachować.

Czytając Lapidarium ma się na początku wrażenie chaosu, jakbyśmy nie czytali książki, tylko otworzyli szufladę z nieuporządkowanymi fiszkami i czytali akurat to, co z niej wyleciało. Totalna dezorientacja, czytelnik zastanawia się – po co pan to napisał, po co zamieścił akurat tutaj, przecież to zwyczajna historia i to w dodatku bez zakończenia. Bo takie sa te teksty, często bez wyraźnej struktury, bez kontekstu, bez zakończenia. Tak się wydaje. Jednak po kilku stronach te pozornie chaotyczne opowieści układają się jak puzzle w naszej głowie, tworząc barwny gobelin. Arras wart wawelskich ścian – mamy tu wszystko: wielką politykę, globalne problemy, wielkie wyzwania na miarę całego kontynentu, a obok kłopoty językowe dozorczyni w hotelu i jego jedynego klienta, podróż do Wrocławia, recenzje książek, notatki z konferencji, cytaty z referatów, artykułów. Wiele z tych tekstów pozostawione same sobie nie mają sensu, ale w grupie tworzą nową jakość, jakby historia zakpiła z nas i zakończenia wielkich konfliktów pisała 20 lat później w jakimś odległym zakątku świata, w indywidualnym sporze. I na odwrót – epilog historii z hotelu czy pociągu dopisany zostaje kilka miesięcy później na międzynarodowej konferencji rządowej.  Lapidarium pokazuje, że historia nie jest bez sensu, nie jest chaotyczna – tylko my czasami nie potrafimy pokonać tej układanki, włożyć wydarzenia w dziury, do których pasują, by pokazać nam pełen obraz świata. Ryszard Kapuściński to potrafił.

Kiedy zaś czytelnik zrobi krok do tyłu i spojrzy na te fiszki w szerszej perspektywie, dostrzega kryteria, których użyto porządkując notatki. Są więc tutaj rozdziały dotyczące sztuki czy globalizacji, jest grupa tekstów komentująca zmiany we współczesnym dziennikarstwie, turystyce, postmodernizmie.  I znów – dopiero cały zbiór tekstów daje nam pojęcie o zdaniu autora na dany temat, dopiero po kilku fragmentach możemy odkryć czego dotyczy kolejny rozdział.

To nie jest książka, którą czyta się jednym tchem – i to zdaniem Kapuścińskiego jest najlepsza recenzja, jaką można dać książce. Czytając ją „ciurkiem” można zgubić niuanse, które kryją się gdzieś między wierszami, a  wtedy cały obraz będzie niekompletny. Lapidarium należy smakować, poświęcić mu nawet krótką chwilę każdego dnia, pozwolić, by przeleżała tydzień nieruszona, by znów wrócić do niej na chwilę po inspirację. Przeczytać jeden fragment ponownie, przespać inny, pokreślić, przepisać, dodać coś od siebie. Trzymać blisko jak lek na kiepskie książki. Dawkować z umiarem, powoli.

Moja ocena: 5/6

Ryszard Kapuściński Lapidarium IV

Wyd. Czytelnik

Warszawa 2006