Ruta Sepetys "Szare śniegi Syberii"

Szare śniegi Syberii czytałam dwa dni – jeden dzień ponad miesiąc temu, drugi –wczoraj. W międzyczasie zaś wzięłam udział w spotkaniu z autorką – Rutą Sepetys – zorganizowanym przez wydawnictwo Nasza Księgarnia na krakowskich Targach Książki. W rezultacie pierwsze sto stron powieści i pozostałe dwieście odebrałam diametralnie inaczej.

Jest to oparta na faktach powieść opowiadająca o jednym z najstraszniejszych epizodów z trudnej historii Litwy – jakże podobnej do polskiej, by tak często o niej zapominać, szczególnie w naszych szkołach. Szesnastoletnia Lina wraz z matką i bratem zostają wywiezieni do obozu pracy w głąb Syberii. Nie wiedzą, co stało się z ich ojcem i mężem, usiłujący przeżyć dzięki temu, co w pośpiechu spakowali w chwili aresztowania, przez sześć strasznych tygodni są do transportowani tam, gdzie teoretycznie nie powinno być w ogóle życia i zmuszeni do ciężkiej pracy. Gdy książka ta trafia w ręce polskiego czytelnika, historia nie zaskakuje – może trochę fakt, że nie tylko Polacy padli w czasie II wojny światowej podobnym praktykom, może spadają niektórym z nas klapki z oczu, ale jednak samo zachowanie Sowietów wobec ludów bałtyckich jest nam już tak dobrze znane z wielu powieści, opowiadań i reportaży oraz filmów, że naprawdę trudno mówić o nabyciu nowej wiedzy. Co nie znaczy, że nie robi wrażenia – w czasie czytania po raz kolejny przechodzimy przez to piekło z kolejnymi bohaterami, a w sercach budzą się te same emocje, co w czasie czytania polskiej literatury wojennej i obozowej.

Przez pierwsze sto stron coś mi nie grało. Nie byłam w stanie określić tego dokładnie, coś jakby historia była zbyt wygładzona, zbyt uproszczona, wypełniona zbyt wieloma Wielkimi Słowami i przez to mniej realistyczna. A potem wysłuchałam tego, co opowiedziała autorka. Co się wtedy zmieniło? Zdałam sobie sprawę, dlaczego te pierwsze sto stron nie grało. Otóż – wydawca amerykański nakazał pani Rucie zmienić powieść szesnaście razy, aż wreszcie uznał ją za odpowiednią dla amerykańskiego czytelnika. Wcześniejsze wersje były zbyt okrutne, mroczne i smutne. Bo Amerykanie wprawdzie słyszeli o Holokauście, może mają też jakąś podstawową wiedzę o Polsce i jej wojennej historii, ale o Litwie, Łotwie i Estonii nie słyszeli nawet tamtejsi historycy. Te historie, na których wychowały się tysiące młodych Słowian, dla Amerykanów są jak okrutna opowieść fantasy, i tylko wygładzenie fragmentów miało szansę przekonać ich, że opowieści zawarte w Szarych śniegach Syberii są prawdziwe. Dziś ta wypolerowana wersja jest lekturą obowiązkową w wielu stanach. Można się zżymać, że dostali okrojoną wersję, albo dziękować, że powstają takie książki, które choć trochę przybliżą Zachodowi historię tego regionu i jego Narodów.

Wiedząc o tych modyfikacjach treści, o osobistej historii autorki i jej rodziny, o błędach, które przyznaje, że sama popełniła zbierając materiały do książki, pozostałe dwieście stron przeczytałam z zupełnie innym nastawieniem – przestałam się denerwować na uproszczenia i górnolotne sformułowania, a skoncentrowałam się na potwornej, smutnej, acz niosącej nadzieję na honorowe wyjście z najgorszego koszmaru historii Liny , jej rodziny, przyjaciół i wielu bezimiennych ofiar sowieckiego reżimu.

Moja ocena: 6/6

Ruta Sepetys Szare śniegi Syberii

Tłum. Joanna Bogunia i Dawid Juraszek

Wyd. Nasza Księgarnia

Warszawa 2011

Za możliwość przeczytania książki i wzięcia udziału w spotkaniu z panią Rutą Sepetys serdecznie dziękuję Wydawcy.