"Polowanie na cyberłosie" czyli o tym, jak zmienia się zawód policjanta

Kiedy w zeszłym tygodniu gwałtowanie załamała się pogoda, niebo zrobiło się szare, mgła spowiła drugi koniec ulicy, a temperatura kazała modlić się o działający kaloryfer, wiedziałam, że to czas na powrót do Ystad. Mimo, że książki o komisarzu Wallanderze czytałam już w różnych okolicznościach przyrody, to jednak jesienna aura sprzyja tym powieściom. Do przeczytania wytypowałam Zaporę – chronologicznie najpóźniejszy z posiadanych przeze mnie tomów i jednocześnie przedostatni z cyklu.

Kurt Wallander coraz mniej rozumie otaczająca go rzeczywistość. Właśnie otrzymał do przejrzenia akta sprawy, w której dwie nastolatki brutalnie zamordowały taksówkarza. Szwecja zdecydowanie przestała już być miejscem bezpiecznym, gdzie patologie takie jak narkotyki czy przemoc wśród najmłodszych nie dotarły. Dotarły i zaczynają się panoszyć, a policjanci starej daty nie wiedzą już, jak mają wykonywać swoją pracę. Społeczeństwo i jego problemy się zmieniły, metody policyjne – nie.

W innej części Ystad przy bankomacie umiera samotny mężczyzna, Tynnes Falk. Sekcja zwłok wykazuje, że była to śmierć z przyczyn naturalnych. Jednocześnie jednak zgon ten staje się początkiem lawiny, która połączy ów bankomat i życie Falka z morderstwem taksówkarza, śmiercią młodej dziewczyny i jej chłopaka oraz globalną aferą komputerową. Wallander będzie się czuł coraz mniej potrzebny, kiedy śledztwo przeniesie się do cyberprzestrzeni. A będzie to dopiero początek wyścigu z czasem.

Pod wieloma względami ten tom mi się nie podobał. Przede wszystkim zarzut, który postawiłam już przy Psach z Rygi – o ile „lokalne” morderstwa z rozbudowanym tłem społecznym wychodzą Mankellowi genialnie, o tyle spiskowe teorie dziejów z aferą międzynarodową już nie do końca tak dobrze. Nagle okazuje się, że Ystad z, bądź co bądź, mieściny w południowej Szwecji staje się centrum wydarzeń, które mogą wstrząsnąć światem. Fabuła wydała mi się chwilami naciągana, zbyt skomplikowana jak na ten kaliber powieści, jak na tych gliniarzy. Co zostało potwierdzone na końcu powieści, gdzie szereg szczegółów nie został wyjaśniony, skwitowany stwierdzeniem, że tego nigdy nie wyjaśniono. Czyli autor wprowadził masę detali, które zaciemniają tło, a potem zostawił je ot, tak.  Poza tym, odnoszę wrażenie, że autor coraz bardziej idzie w schemat. Szczegółowy opis procedury śledczej, coś, co w poprzednich tomach było ich wielką zaletą, tutaj zaczyna być nudne, monotonne i chwilami niepotrzebne. Autor popadł w rutynę, stąd też ciągłe spotkania grupy dochodzeniowej, które nic nie wnoszą do śledztwa. Sam Wallander z cwanego gliniarza zmienia się powoli w element wyposażenia. Miałam wrażenie, że nasz ulubiony komisarz snuje się tylko po komendzie i po całym mieście, tu usiądzie, tu pójdzie po kawę, tu gdzieś pojedzie, ale zaraz wróci. Wszyscy w koło coś robią i przynoszą wymierne rezultaty swoich działań w zębach, a Wallander w tym czasie wzdycha nad zmiennością świata i wspomina dawne czasy.

W tym tomie pojawia się również coś bardzo niesympatycznego, co rzadko jest wspominane w tego typu powieściach. Członkowie grupy dochodzeniowej się nie lubią. Zaczynają pod sobą kopać dołki, donosić na siebie, nie ufają już sobie. A są to ci sami bohaterowie, których znamy już od kilku tomów. Nagle okazuje się, że wcale ich nie znaliśmy. I to mnie przeraża. Bo że tak jest w życiu, to fakt. Ale w powieści o gliniarzach,  gliniarzach których znamy – to rozczarowujące i smutne. I myślę sobie, że jeżeli tak to ma wyglądać, to chyba lepiej, że Mankell skończył cykl na „Niespokojnym człowieku” i zaczął od nowa.

Przy czym, mimo tych wszystkich zarzutów, nie jest to książka zła. Jak zwykle trzyma w napięciu, jak zwykle jest tu komentarz do współczesnej sytuacji w Szwecji i świecie w ogóle, autor porusza ważki temat uzależnienia naszego dobrobytu, czy nawet bytu, od wielu instytucji czy systemów, których nie rozumiemy, i na które atak mógłby spowodować ekonomiczny odpowiednik końca świata. I mimo, że jest to fikcja literacka, to jednak fikcja realistyczna – może kiedy Mankell pisał książkę (1998) było to jeszcze SF, ale dziś, w 2012 roku, to już prawie jak reportaż.

Zostały mi jeszcze dwa nieprzeczytane Wallandery – „Biała lwica” z tych pierwszych tomów, i Niespokojny człowiek właśnie, którego się obawiam po tym, co zaserwowano mi w Zaporze. A potem pewnie zacznę czytać od początku,  już zapomniałam, o co chodziło w poprzednich tomach. Bo jesień bez Ystad w ogóle nie wchodzi w grę.

Moja ocena: 4/6

Henning Mankell Zapora

Wyd. WAB, seria Polityki „Lato z kryminałem 2012”

Warszawa 2012