Nowa stara Polska w reportażach Mariusza Szczygła

Dawniej wyobrażałam sobie, że jedyny sensowny reportaż może zostać napisany o kraju bardzo odległym, tropikalnym, niezwykłym, zupełnie innym niż nasz, a nawet nie będącym w naszym kręgu kulturowym. I dobrze byłoby gdyby trwał tam właśnie jakiś konflikt zbrojny, przejęcie władzy, transformacja. Idealne tematy: kartele narkotykowe w Ameryce Łacińskiej, Bliski Wschód, głód i choroby w Afryce, ewentualnie Bałkany. Potem zaczęłam czytać reportaże i inne książki non fiction o krajach rozwiniętych: Japonii, Szwecji, USA, i okazało się, że o nich też można pisać jak o innej planecie. Teraz dowiedziałam się, że i o własnym kraju, ba, o własnym podwórku można napisać wstrząsający tekst. I że przez pryzmat dobrego reportażu można dostrzec to, na co się patrzy od zawsze, a czego mimo to się nie widzi.

Niedziela, która zdarzyła się w środę to zbiór reportaży zamieszczonych w Gazecie Wyborczej w pierwszej połowie lat 90.; zapis pierwszych lat po upadku komuny i rodzącego się dopiero kapitalizmu. Teksty te, choć dotykają różnych sfer życia, budują spójny obraz Polski dzień po transformacji ustrojowej. Temat prywatyzacji przeplata się z onanizmem, zmiany językowe z obrazem przestępczości. Jest disco polo i jest Licheń. Pan Szczygieł pisze o bezrobociu, ale i o beznadziei i bezradności. A czasem również o bezmyślności i bezmyślnym okrucieństwie. Takie książki jak ta powinny być chyba obowiązkowe w szkołach (ale wtedy nikt by ich nie czytał), bo w tych reportażach odczarowano obraz kapitalistycznej, demokratycznej Polski zaraz po upadku ZSRR. Mam wrażenie, że w mediach demonizuje się niepotrzebnie już i tak straszny komunizm, ale i gloryfikuje to, co nastało po nim. A pierwsze lata nowego ustroju to nie była taka sielanka, jak niektórzy lubią myśleć. Trudno czasem pamiętać, że mimo, iż teraz jest nam pod wieloma względami lepiej, to jednak całe pokolenie Polaków zostało wtedy na lodzie, że wielu z nich nie pozbierało się po tej zmianie, czasem – bo nie mogli, czasem – bo nie potrafili, czasem – bo nie chcieli. I o tym pisze pan Mariusz, i o tym też trzeba czasem pamiętać.

Czasem te teksty mają walor czysto historyczny – strach się bać, ale w naszej epoce 20 lat temu to już czasy odległe jak średniowiecze. Czasem zabawnym było pomyśleć, jak od tego czasu się pozmieniało, jak niektóre proroctwa z tych reportaży się spełniły, jak budowy zostały ukończone. Miło też stwierdzić, że od tamtych chwil trochę się u nas polepszyło, choć, wiadomo, nie wszystkim. Na pewno ta książka powinna zostać przeczytana przez osoby z mojego pokolenia – dwudziestokilkulatków, którzy już wprawdzie byli na początku lat 90. na świecie, ale niewiele z tego czasu pamiętają. Bo Niedziela pomaga zrozumieć to, co dzieje się teraz, dlaczego jest tak jak jest, dlaczego wciąż jeszcze jesteśmy jako naród smutni, rozgoryczeni, trochę źli.

Ostatni tekst w tej książce opowiada o tym, jak autor był postrzegany przez telewidzów w czasach, gdy prowadził program w TV. Że ludzie nie kojarzyli go jako dziennikarza czy reportera, ale właśnie jako postać z telewizora, i jak był proszony o wstawiennictwo u najwyższych władz, bo taką gwiazdę na pewno posłuchają. Tekst miał dla mnie szczególny wydźwięk, gdyż kilka dni temu w ostatnim numerze „Książek” przeczytałam felieton pana Mariusza. Otóż dla mnie ten pan jest kojarzony głównie z książkami reporterskimi Gottland i Zróbmy sobie raj. Lecz kiedy pan Szczygieł pojawił się ostatnio na jednej z imprez telewizyjnych, dawni znajomi zapytywali go gdzie się podziewał i czy nie potrzebuje aby przypadkiem pieniędzy. Na odpowiedź, że pisze książki, które są wydawane w kilkunastu krajach, jeden z Ważnych Panów odrzekł, że trzeba te książki koniecznie wydać w Polsce, niech u nas też poczytają! I tak to się właśnie zmienia nasza rzeczywistość.

Moja ocena: 6/6

Mariusz Szczygieł Niedziela, która zdarzyła się w środę

Wyd. Czarne

Wołowiec 2011