"Co nas nie zabije" i parę słów o kontynuacjach cudzych książek

Z kontynuacjami pisanymi przez innych autorów jest taki problem, że nigdy nie wiadomo, czego się po nich spodziewać. Z jednej strony, chciałoby się poznać kolejne przygody ulubionych bohaterów, a z drugiej… no właśnie, to już nie będzie to samo co oryginał. Ewentualne pomysły na przyszłość autorzy zabrali ze sobą do grobu, a niewielu jest takich, którzy umiejętnie i przekonywująco podchwycą styl Jane Austen, Arthura Conan Doyle’a, Agathy Christie czy Stiega Larssona. Czytać zatem czy nie czytać? Osobiście kieruję się dwoma zasadami: po pierwsze, czy autor, który połakomił się na tworzenie kontynuacji, jest już sam w sobie uznanym autorem, i czy jestem do oryginalnej wersji emocjonalnie przywiązana. I chociaż o panu Davidzie Lagercrantzu nigdy nie słyszałam (i jakoś mi się nie widzi, by wielu nie-Szwedów słyszało), to też do samego cyklu Millenium nie byłam nigdy nastawiona na tyle emocjonalnie, by czuć się ewentualnie literacko zgwałcona przez marną kontynuację. I, nie ukrywam, dałam się złapać na lep marketingu (czwarte Millenium tu, czwarte Millenium tam). Takie są zatem po które moje motywy sięgnięcia po Co nas nie zabije.

Od tej chwili recenzja będzie szła dwutorowo. Co innego bowiem chciałabym napisać o samej powieści Lagercrantza, a co innego o czwartym tomie Millenium. Zacznę od powieści Lagercranzta, bo to was pewnie trochę bardziej zaskoczy – otóż jest to bardzo dobra powieść. Autor skonstruował wielowątkową fabułę, która daleko wykracza poza Sztokholm, wciąga, trochę daje do myślenia i nie pozwala się praktycznie od końca domyśleć, jak to wszystko jest powiązane i jak się skończy. W dodatku czyta się do lekko, szybko i przyjemnie, co przy takiej cegiełce ma swoje znaczenie. Nie jest to może majstersztyk, ale na licznym rynku szwedzkich kryminałów jest się w stanie obronić i to z całkiem niezłą lokatą.

Ale Lagercrantz postanowił, że będzie to kontynuacja znanego na całym świecie i uwielbianego przez miliony czytelników cyklu Millenium. I tu właśnie pozwolę sobie wyjaśnić dlaczego kontynuacje to raczej tylko przez uznanych autorów. Autor, który za swoje książki zdobył sławę, dobre recenzje i wiernych czytelników, ma zwykle do siebie swego rodzaju dystans i nie czuje w kontynuacjach innych autorów na siłę przemycac swojej oryginalności. Dla takiego autora naśladownictwo to swego rodzaju zabawa, kreatywne ćwiczenie, czy jest w stanie ukryć swój styl, podchwytując jednocześnie styl zmarłego autora. Na pewnie nie jest to łatwe, jednym wychodzi lepiej, innym gorzej. Lagercrantzowi nie wyszło, moim zdaniem. Styl Co nas nie zabije nie ma praktycznie nic wspólnego z tym, jak zapamiętałam sposób pisania Stiega Larssona. Ten ostatni nie wtłaczał na siłę komentarzy o wewnętrznych przeżyciach bohaterów, a o ich charakterze decydowały raczej ich zachowania niż passusy w stylu „Lisbeth nie była typem, który…”. Tymczasem takie wtręty Lagercrantz umieszcza często, jakby zakładał, że czytelnik, zaznajomiony przecież z poprzednimi trzema tomami (prawdziwymi trzema tomami) nie zna już tych bohaterów. A przecież ani Salander, ani Bloomkvist, ani Bublansky nie są nam obcy. Zdołaliśmy poznać ich bardzo dobrze, i wiemy, czego się po nich spodziewać, i jak zareagują w konkretnych sytuacjach. To były idealne postaci w sensie literackim, i bardzo skomplikowani i nie zawsze lubiani ludzie. Nowy autor postanowił nadać im nieco inne cechy, w wyniku czego Bloomkvist nie jest już amantem z Bożej Łaski, a Salander dużo gada. To NIE są oni. Nie można przepisać postaci Lisbeth Salander żeby było lepiej. Po prostu się nie da.

To czego mi również brakło, to ten szeroki komentarz społeczny, który odgrywał kluczowe znaczenie w książkach Stiega Larssona. Był on przede wszystkim dziennikarzem, osobą niezwykle wyczuloną na problemy społeczeństwa i świata, w którym przyszło mu żyć, i nieufnym wobec władzy. To, co czyni Millenium tak wyjątkowym, było właśnie to powiązanie realnych spraw, z którymi boryka się dziś nasza planeta, z fikcyjną fabułą. To z resztą ten czynnik, który czyni szwedzkie kryminały, dobre szwedzkie kryminały, tak odmiennymi od ich kuzynów z innych krajów. Cała klasyka tego gatunku: Mankell, Marklund, Larsson, to właśnie celne komentarze społeczne powiązane z kryminalną zagadką, dzięki której nie tylko czytamy ciekawą powieść, ale widzimy, jak komputeryzacja, rozwój nauki, wojny, wyścig szczurów, bieda i setki innych kwestii znajdują swoje ujście z zbrodni. Bez tego mamy tylko fajny kryminał.

Zatem, jeśli chcecie przeczytać Co nas nie zabije z czystej ciekawości, nie będzie to zupełny zawód. Jeśli jednak kochacie Millenium, zamiast Lagercrantza sięgnijcie po Mężczyzn którzy nienawidzą kobiet i jeszcze raz przeżyjcie przygodę z Millenium.

Moja ocena: 4/6 (jako powieść)

Bez komentarza jako kontynuacja

David Lagercrantz Co nas nie zabije

Tłum. Irena i Maciej Muszalscy

Czarna Owca

Warszawa 2015